buddyzm tybetański

Odmiana buddyzmu rozprzestrzeniona w Tybecie.

Podstawy

Główne założenia buddyzmu tybetańskiego odnoszą się do objawionych nauk Buddy zawartych w wielkim postępowaniu^[1]mahāyāna, tyb. theg pa chen po i zdrowym postępowaniu.^[2]vajrayāna, tyb. rdo rje theg pa/g.yung drung theg pa Pierwotne nauki historycznego Buddy^[3]theravāda w buddyzmie tybetańskim zachowywane są w tłumaczonych księgach, dzięki którym są one badane i poznawane, ale rzadko stosowane w życiu, z wyjątkiem czasów postu.

Pochodzenie

Nauki buddyjskie były już obecne w Tybecie w postaci bonu, jeszcze sprzed panowania pierwszego króla Tybetu, Niatri Cenpo.^[4]gNya’ khri bTsan po, II w. prz. n. Chr. Zostają one tam sprowadzone z okolic Persji przez samego założyciela bonu Tonpę Szenraba,^[5]sTon pa gShen rab który raz okolicznościowo odwiedza Tybet i udziela tam podstawowych wskazań. Później, za panowania króla Sonkcena Gampo^[6]Srong btsan sGam po, VII w. dociera do Tybetu buddyzm z Indii. Prawdziwy zaś rozkwit buddyzmu indyjskiego następuje dopiero za panowania kolejnego króla, Trisonga Decena,^[7]Khri srong lDe btsan, 742–797 r. który zaprasza do Tybetu uczonych duchownych buddyjskich, Padmasambawę,^[8]Padmasambhava Siantarakszitę,^[9]Śāntarakṣita Wimalamitrę^[10]Vimalamitra i innych, troszcząc się przy tym o opiekę nad przekładami świętych pism, Kandziur,^[11]bKa’ 'gyur i nad przekładami wyjaśnień, Tendziur.^[12]bsTan 'gyur W tym czasie powstaje też wiele pism obrzędowych i mistycznych – źródłowo tybetańskich oraz przekładanych z pism indyjskich i przekształcanych z pism bonu. Po pewnym uśpieniu wiary, nowy rozkwit buddyzmu pojawia się w Tybecie za sprawą Atiśi.^[13]Atīśa, 980–1054 r. Wielki wpływ na rozwój wiary i nauki mają także tybetańscy mistrzowie, tacy jak Milarepa^[14]Mi la ras pa, 1028/40–1111/23 r. i Conkapa.^[15]Tsong kha pa, 1357–1419 r. Po najeździe Chin na Tybet w XX w. buddyzm tybetański zaczyna się rozprzestrzeniać także poza ziemiami Tybetu – w Europie, w Stanach Zjednoczonych, Ameryce Południowej i ostatnio w Afryce.

Poglądy

Wiara tybetańska nazywana jest też lamaizmem ze względu na wielką cześć, jaką Tybetańczycy darzą duchownych nazywanych lamami. W swych poglądach buddyści tybetańscy uznają jedną niepodzielną osobę Wiecznego Buddy, który bywa porównywany z Bogiem Jedynym. Poza Nim wyróżniają jeszcze Postać Pocieszną^[16]Saṃbhogakāya, tyb. Longs sKu tego Buddy, która przejawia się na wiele różnych sposobów i wysyła albo wciela różnych bogów i boginie, bohaterów i bohaterki – wszystkich działających w Jego duchu i nieoddzielnych od Niego w swej głębokiej istocie, przez co też nieśmiertelnych. Budda Siakjamuni, założyciel buddyzmu, albo budda Tonpa Szenrab w bonie, postrzegani są jako Postać Wcielona^[17]Nirmāṇakāya, tyb. sPrul sku tego Wiecznego Buddy, który nazywany jest Postacią Słowną^[18]Dharmakāya, tyb. Chos sKu/Bon sKu o imieniu Dobrotliwy, Kuntu Zankpo^[19]Kun tu bZang po. Wierzący przyjmując naukę Buddy, postępują w drodze do oświecenia i modlą się o osiągnięcie doskonałości w celu pokierowania wszystkich istot do zbawienia. Mają życzenie nieopuszczania świata dopóki nie zostanie on uwolniony od smutku i cierpienia. Podstawą takiej postaci buddyzmu jest miłość i miłosierdzie (współczucie).

Zwyczaje

W wymiarze zewnętrznym religia tybetańska wyróżnia się dużym bogactwem obrzędów i sztuki świątynnej; włącza przy tym do siebie obyczaje ludowe, które uświęca i przetwarza w taki sposób, aby współgrały z czystą nauką buddyjską. Tybetański przekaz buddyjski wykształcił skuteczne sposoby nauki filozoficznej i teologicznej oraz głębokie sposoby rozwoju wewnętrznego i duchowego, odwołujące się także do nauk leczniczych. Rozwinął także prężnie działające klasztory, wspólnoty świeckich wiernych i zaklinaczy czyli ngakpów,^[20]sngags pa oraz szkoły dla dzieci i przytułki dla ludzi biednych.

Wyznania

Pod względem wyznaniowym, obecnie w buddyzmie tybetańskim wyróżnia się pięć wyznań nazywanych powszechnie szkołami. Są nimi: bon,^[21]bon ningma,^[22]rnying ma kadziu,^[23]bka’ brgyud sacia^[24]sa skya i geluk.^[25]dge lugs Co się tyczy bonu, to przez długi czas był on traktowany jako osobne, niebuddyjskie wyznanie. Dopiero dalajlama XIV, Tenzin Gjaco (ur. 1935 r.), uznał go urzędowo za piątą szkołę buddyzmu tybetańskiego. Oprócz tych wyznań, w przeszłości wyłoniły się jeszcze szkoły podong^[26]bo dong i cionang,^[27]jo nang które obecnie stanowią mniejszości i nie są już tak żywotne jak dawniej.

Jakub Szukalski