Tybet

(tyb. bod, wym. śr-tyb. po)

Kraj zamieszkały przez naród tybetański, w środkowej Azji na Wyżynie Tybetańskiej.

Podział terytorialny

Tybet stanowią Trzy Okręgi Ngari^[1]mNga’ ris sKor gSum u góry, Cztery Rogi Ucang^[2]dBus gtsang Ru bZhi pośrodku i Sześć Wyżyn Dokam^[3]mDo khams sGang Drug na dole. Co do Trzech Okręgów Ngari, to są to trzy okręgi u góry, na dole i pośrodku: w jednym okręgu: (1) Burang,^[4]sPu hreng Mangjul^[5]Mang yul i Zanskar;^[6]Zangs dkar w jednym okręgu: (2) Siangsiung,^[7]Zhang zhung Trite Górne i Dolne;^[8]Khri te sTod sMad w jednym okręgu: (3) Ćim^[9]’Chim albo Li^[10]Li czyli Khotan, Drusia^[11]Bru sha czyli Gilgit, oraz Balti^[12]sBal ti czyli Baltistan. Cztery Rogi Ucang dawniej, w czasach Wiernego Króla Sonkcena,^[13]Chos rGyal Srong btsan, VII w. stanowiły Jeru^[14]g.Yas ru i Rulak^[15]Ru lag w Cang^[16]gTsang oraz Uru^[17]dBu ru i Joru^[18]g.Yo ru w U.^[19]dBus One, podzielone na cztery rogi,^[20]ru bzhi zostały później w siedemnastym wieku przemianowane na Jeru,^[21]g.Yas ru Jonru,^[22]g.Yon ru Buru^[23]sBus ru i Kungru.^[24]Gung ru Sześć Wyżyn Dokam to Wyżyna Salmo,^[25]Zal mo sGang Wyżyna Cała,^[26]Tsha ba sGang Wyżyna Markam,^[27]sMar khams sGang Wyżyna Pobor,^[28]sPo 'bor sGang Wyżyna Mardza^[29]dMar rdza sGang i Najwyższa Wyżyna Miniak.^[30]Mi nyag Rab sGang Wyżyny te zostały wydzielone zgodnie z biegiem górskich rzek.

Religia

Od początków państwa tybetańskiego, kiedy królem był Niatri Cenpo (intronizowany w 127 r. przed n. Chr.), religią panującą w kraju był bon.^[31]bon Później, w czasach króla Sonkcena Gampo^[32]Srong btsan sGam po czyli w VII w., wprowadzono z Indii buddyzm i ustanowiono stolicą Tybetu miasto Lhasa.^[33]Lha sa Buddyzm indyjski zaczął się rozwijać szczególnie za panowania Trisonga Decena,^[34]Khri srong lDe btsan, 742–797 r. który zaprosił do Tybetu buddyjskich uczonych Padmasambawę,^[35]Padmasambhava Siantarakszitę,^[36]Śāntarakṣita Wimalamitrę^[37]Vimalamitra i in. Wówczas przekształcono też wiele zwyczajów tybetańskiego bonu – w istocie buddyjskich w swoim przesłaniu – i włączono je do zwyczajów buddyzmu indyjskiego, nadając w ten sposób szczególny, nowy, tybetański kształt religijności buddyjskiej.

Czasy późniejsze

W roku 1950 za sprawą najazdu i działań zbrojnych Tybet został zagarnięty przez Chiny i włączony do Chińskiej Republiki Ludowej. Od tego czasu naród tybetański walczy pokojowo o wyzwolenie, a także o przetrwanie własnego języka, dziedzictwa narodowego i obyczajów.

Na podstawie Gangs ljongs tshig mdzod chen mo, Bod kyi shes rig rmang gzhi tshogs chung 2009; i in.

Jakub Szukalski